Fate Tana Zirna Kalkawng (Career Guidance)
- Oct 22, 2025
- Admin
“India dinhmun tur chu kan fate zirna In atang hian a insiam / The destiny of India is being shaped in her classrooms” -Kothari Commission
May ni 20, 2023 a kan chhungkua a Summer Vacation hmang tura Mizoram kan pan chu thil mak tak ka rin loh deuh thil ka tawng a. Delhi Airport a Aizawl lam pan tura kan flight channa Gate No.42 bul vel chu naupang Sunday School Inkhawmpui ang mai hian mizo naupang chawlh hmang tur hi an lo zi nuaih nuaih mai a. Delhi leh a chhehvel bawra Class 11 leh 12 zirlai te an ni hlawm. Tun hnaia Professional leh Technical course Doctor, Engineer te zir thei tura India ram pumpui exam National Eligibility cum Entrance (NEET), Joint Entrance Examination (JEE) te a nih tawh avang hian kan fate hi India khawpuiah school kan kal tir nasa chho tawh hle. India ram khawpui lian deuhah Doctor leh Engineer seat tha a in ziak tlin tum a NEET, JEE coaching kal chilh meuha awm an awm nual bawk. Ka rilruah kan fate tana thahnem kan ngaih tawh zia te a lo lang a, ka lawm rilru hle a. Kan fate zirna chuan ka rilru a luah chho ta ngut ngut a, fate zir thiamna hi chhungkaw investment tha ber ni ngeiin ka ngai a. Ka vei zawng leh ka ngaihdan (dik ber leh tha ber chu ni lo mah se) te kan thailang ve ang e.
Kan naupan lai ang a ni tawh lo
Kan fate zirna hi hmanlai hun ang a ngai a, tunlai hmasawnna ke pen anga kal tum lo leh ngai pawimawh lo kan awm nual. “Hmanlai pawhin English medium ah kan kal lo a, English kan thiam tho. Tuition pawh kan la ngai lo, kan pass ve zel tho, nitinin lehkha kan zir lo a, kan ti tha ve zel tho” ti a hmanlai hun kalsan tum lo kan la awm. Hman laiin tunlaia kan buaina leh kan hman tangkai ber si Internet pawh a awm lo a, kan khawvel changkanna in a ken tel ang zela keini pawh hi hma kan sawn ve zel a ngai. Tet laia Class a pakhatna hi a len hunah lehkha thiam thei ber a ni tawh lo a, hna tha ber hmu thei a ni bik lo ti a naupan laia zirna ngai pawimawh lo, an len hunah tan kan la chho ve ang ti pawl te kan la awm a. Kan fate zirna hi chu a hma thei ang bera kan theih ang tawka kan tan nghal a ngai. An naupan tet lai hi a pawimawh ber hun a ni.
Mizorama zirna dinhmun tlangpui:
Sawrkar thar apiangin sawrkar hmasa tihdan a dik lo ti niawmin kan zir dan phung an thlak a. Kan fate hi zirna enchhin nan min hmang a. Enchhin nana hman atan chuan kan fate hi an lainatawm lutuk. Sawrkar school phei chu kan fate luhna atan pawh kan duh tawh lo a. Delhi khawpuiah te chuan an sawrkar school te chu school tha, building , office leh an infiamna hmun te chu uluk leh a tunlai thei ang berin an thuam tha a. Sawrkar school te chuan result tha tak tak an nei a, an fate luh nan an iai tawh lo. Aizawl khawpui bikah hi chuan awmthei pangngai te tan a naupang lam ah hi chuan zirna in tha tak tak a awm nual. Seat te a tam loh avang hian a tha tak tak ho phei hi chu kan in chan lo a. School lam te pawhin naupang mai bakah nu leh pa te pawh ngun taka zir chiangin an naupang turte pawh an duh uluk thin hle. Heng school tha te hi a tlangpui in fee te a san avangin mi nazawng tana beisei phak pawh a ni lo. Naupang lam zual a school tha a tam viau lai hian Middle leh High School level ah erawh chuan school tha a tam tawk lo. Higher level ah phei chuan a tha awm chhun kan bawh vak a, kan in chan lo hle. Aizawl khaw pawn lamah phei chuan duhthusam school a vang tawh hle a, sawrkar school te phei chuan naupang pawh an nei tlem chho tan tial tial a, khar mai hmabak pawh an awm nual. Kohhran school thenkhat te zarah HSLC/HSSLC result tha kan hmu leh zeuh thin.
Vairam system Vs Zoram system
Vairamah chuan admission fee leh monthly fees te hi a sang em em thin. Mizoramah chuan kan vanneiin zirna man hi a la tlawmin monthly fee Rs 2000/- bawr velah school tha tak takah kan kal thei. Fate tana zirna tha kan duh chuan sum leh pai pawh insen kan inhuam ve a ngai. Vairamah chuan Board hrang hrang duh thlan tur a tam a. Heng Central Board of Secondary Education (CBSE), Indian Certificate of Secondary Education (ICSE) leh International Baccalaureate (IB) te hi duh thlan turin a awm nual a. India rama Doctor, Engineer te zir tum te chuan CBSE leh ICSE te hi an duh a. Foreign leh Corporate lama thawk duh chuan IB te hi an bawh deuh thin. Mizoram lamah chuan Mizoram Board of School Education (MBSE) lo hi chu duh thlan tur a vang hle. Vairamah hi chuan an zirlai bakah activity dang tih tur hi a tam thin hle a. Fees te a san avangin coach te neiin infiamna hrang hrangte an uar a. Lem ziak te, Swimming te, Football, Basket ball , Music , Cooking etc zirna hunte an nei a. Mizoram lamah hi chuan School Sport tih loh chu activity kan nei tam lo. Vairam lamah hi chuan Homework hi an uar vak lo a, Mizoram ah hi chuan homework hi kan la uar viau. India rama awm kan nih miau avangin Hindi ah mawlh mai hian rualawh a na.
Nu leh pa te kan taimak a ngai.
Nu leh pa thenkhat chuan school lama an zirtirtu te ah kan in nghat lutuk a. Keimahni in inlamah lo puih emaw lo ennawn pui kan tum lo a. Engkim an school ah zira thiam turah kan ngai a. An thiam lohin an school lam kan mawh a. Kan fate hi a theih hram chuan keimah ni ngei atang te hian thiamna hi nei se la. A tlangpuiin an zirlai hi Class 3, 4 thleng chuan kan zir tir thiam ang an zir a. Hemi an pawl hniam leh kan zirtir theih hun chhung hi chuan an zirlai hi enpui in lo tanpui thin ila. Kan fate an pawlsan deuh hunah hi chuan eng ang pawhin zirtir han tum ve tawh mah ila an zirlai a har tawh a. Nu leh pa nazawng tana zirtir thiam chi a ni tawh lo. Anmahni a an tih theih ang chu tih tirin enpui taima hram hram ila. Kan fate hi an school lam chanchin sawipui peih a, an thiante, an zirtirtu te leh an zirlai lo hriat tam ve hi thil tha tak a ni. Kan sawipeih lo thilah chuan rilru pek a har a, a tui tak tak theih loh. Kan sawi peih leh kan hmelhriat ah te hian phur a awl a, hmasawnna kawng a in hawng.
SMATEE, NEET, JEE, GATE, CLAT etc te ngaihven peih
Kan fate zir zawm zelna tur ngaihven pui a, kan fate nena kan tan tlan a tul. Keimahni ringawt lo kan fate ngei pawhin anmahni ngei an ngaihven ve tur a mawhphurhna pek thiam a ngai. Thil engkim lo tihsak vek hi a tha lo. Zirna tha a an inziak tlin ve theih nana Exam hrang hrang SMATEE, NEET, JEE, GATE, CLAT etc te lo zirchian a, engtikah nge, eng college te nge, eng nge an syllabus etc te lo ngaihven pui te hi a tha. SMATEE hi Mizoram sawrkar quota a Mizoram chhung leh pawna BSc (Nursing, B Pharm, Agri, Horti, Forestry, Fishery etc) , BVSc zir tur thlanna Mizoram sawrkar Higher & Technical Department buatsaih a ni a. NEET hi India ram pumpui huapa MBBS leh MDS te zir tur thlanna exam , central sawrkar buatsaih a ni a. ZMC a zirlai te pawh NEET kaltlang a in ziak tling te an ni. JEE hi hi India ram pumpui huapa Engineer hrang hrang te zir tur thlanna exam , central sawrkar buatsaih a ni a. CBSE in kum 2018 thleng kha an buatsaih a, kum 2019 hnu lam atang kha chuan NTA (National Testing Agency) in an buatsaih tawh. Graduate Aptitude Test in Engineering (GATE) hi India ram huap a IISc Bengaluru leh IIT pasarih (Bombay, Delhi, Guwahati, Kanpur, Kharagpur, Madras leh Roorkee) a zir thei tur thlanna a ni. CLAT exam hi India ram Law College tha zual (National Law College tha zual te admission) ten kum tin India ram pumpui level a exam an buatsaih a ni a. Class 12 (Art, Sc, Commerce etc) pass ten an ziak thei. Tribal quota tha tak a awm avangin ST te tan exam a tih that vak loh pawhin tlinna chance a sang hle. Heng entrance kal tlang ngei a zirna hmunah te hian tling turin a rang lamin kan fate hi fuihin tan la ila. Question hlui te , Syllabus te leh Online Coaching / Webinar te pawh exam hun hma fe atangin a lo inbuatsaih lawk theih tawh a ni.
Mark/Grade a ni lo, Tu te nen zawk nge?
An school bik exam a Mark /Grade hmuh san hi thiam leh thiam lo tehna dik ber/tha ber a ni lo. Mark petu mood te, an handwriting te, zir fuh avanga mark hmuh that te, class mate te thiam loh avanga mark hmuh san theih viau a ni. Zirna in thenkhat te phei chu mark pek san duh hrim hrim te an awm. Mark hmuh san aia tehna tha zawk hi chu tute nen nge an in el tih hi a ni. Mark hmu tha lo leh class a thiam lo pawl anga kan ngaih kha school dangah kal ta se a thiam ber a ni thei. School tha tehna hrang tam tak a awm a, a tehtu tehna leh tehfung a in ang lo thei. Tehna hrang hrang karah hian kan theih hram chuan kan fate an tet lai atang hian school naupang thiam tak tak awmna ngeiah luh tir hram tum ila, kan inchhir lo ber ang.
-JC Lalnunsanga (AoR, Supreme Court)